Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΣΤΑΚΑ ΣΕ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ "ΑΛΕΞΙΣΦΑΙΡΟ" 2009 - 2010, ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΚΑΦΕ ''ΕΝΑΣΤΡΟΝ''
Η ΑΥΛΟΦΟΡΟΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΣΤΑΚΑΓράφει η Κατερίνα Ν. Θεοφίλη
(ομιλία Παρασκευή 25 Σεπτέμβρη 2009 -
βιβλιοκαφέ "έναστρον" Σόλωνος 101 Αθήνα)
Εκείνο που ιδιαίτερα “ψηλαφίζεται” στην ποιητική γραφή του Σωτήρη Παστάκα, είναι η νοηματική αμεσότητα που ξεπερνά τα όρια της ομολογίας...∙ μετεωρίζεται σε έντονη δόση μαζοχιστικής αποκαλυπτικότητας που προσεγγίζει τα δεδομένα του «απαθούς πόνου». Ταυτόχρονα – κι ενώ είναι τόσο αποκαλυπτικός σε ό,τι αφορά στα συναισθήματα και στις πράξεις του – δίνει εικαστικά την πρέπουσα φιλοσοφική προέκταση στο «βιωματικό» και στο «προσωπικό», ώστε την ποιητική κρίση του να την αποδέχεται ο αναγνώστης του ως χώρο κοινής διανοητικής και βιωματικής πορείας.Καταφέρνει να εικονογραφεί τον λόγο του με συμβολικά ψυχογενή τεχνάσματα που διόλου, όμως, δεν έχουν την τραχεία ρεαλιστικότητα ή ονειρική πολυπλοκότητα του σουρεαλισμού. Αντιμετωπίζει το «κοσμικό» ως έργο που απέναντί του στοιχειοθετείται, αλλά, και που τον αφορά δια μέσου προσωπικού φιλτραρίσματος να το αποκωδικοποιήσει - να το ερμηνεύσει συλλειτουργικά ως είναι ρόλος-μέρος κι ο ίδιος. Αυτή η διαδικασία σηματοδοτεί την εξπρεσσιονιστική του συμπεριφορά πάνω και μέσα στο ποιητικό υλικό του.Συνεπώς, για τον εξπρεσσιονιστή Παστάκα, ο λόγος διατηρεί την ορθολογιστική κατανομή του, αλλά εξυψούται σε υπερδιανοητικά τοπία με πλήθος παρομοιώσεων, μεταφορών και μετουσιώσεων στοιχείων, ως υπονοούμενη διάσταση του δεδομένου κόσμου.Διερχόμενος αυτής της εικαστικής λογοτεχνικής ιχνογραμμής, ο Σωτήρης Παστάκας, επιτρέπει στα συναισθήματά του - τα προερχόμενα από κρίσεις λεπτής παρατηρητικότητας - να διακριθούν σε τόνους εξαιρετικά αμυδρούς, έτσι ώστε να εισχωρούν στο συνειδητό και υποσυνείδητο του αναγνώστη χωρίς να καταγράφονται ως εκρηκτικοί μηχανισμοί που πυροδοτικά θα ανατρέψουν την διανοητική- ψυχική ισορροπία του αποδέκτη τους.Έτσι, τα όσα ο Παστάκας ειρωνεύεται, τα όσα τον απωθούν, τα όσα τον προβληματίζουν και κυρίως τα όσα τον φοβίζουν κτλ, δεν τα δίνει με διασταλτικές κραυγές και ιεραποστολικό κηρυχτικό λόγο... Ακολουθεί την νηφαλιότητα της συνθηματικής εικαστικότητας π.χ.:
α) Διαπιστώνουμε την έννοια της ελευθερίας κι αντίστοιχα της υποδούλωσης δια μέσου μνημονικού, στο ποίημα:
«Στις αδιέξοδες νύχτες,ο γάτος μου κουλουριάζεται, νίπτει τα χέρια του, τα πόδια του...πάει και βρίσκει το καλαθάκι – τον τελικό του προορισμό –να ονειρευτεί για άλλη μια φορά, πως ήταν αίλουρος»(απ’ την συλλογή «Χόρχε»)
β) Διαπιστώνουμε την έννοια της θρησκευτικής πίστης και του ενοχοποιητικού συνδρόμου της κι αντίστοιχα την απενοχοποίηση ως φυσικό συμπέρασμα, στο ποίημα:
«Ο γάτος μου κι εγώ σε καθολικό ναόκι άσε τους πιστούς, μια να ρίχνουν το βλέμμα τους στο γάτο μου γονατιστό και μια σε μένα.Ποιός εξομολογείται απ’ τους δυο και ποιός την άφεση αρνείται – μυστήριο μέγα!»(απ’ την συλλογή «Χόρχε»)
γ) Διαπιστώνουμε την έννοια της εξάγνισης κι αντίστοιχα την απομυθοποίησή της δια μέσου του οργανικού θανάτου, όπου η ιερότητα εντοπίζεται στην υλική της υπόσταση κι όχι σε θρησκοκρατούμενους κώδικες, στο ποίημα:
«Το ιερό κι αγιασμένο σώμα του γάτου μου,το άρπαξα από τη φωτιά,το έσωσα πριν το περιχύσει το ελαιόλαδοκι έτσι λευκό το παρέδωσα στην φροντίδα μου.Άφροντις ων, λευκός κι εγώ εν ταις αμαρτίαις μου, σώφρων μέσα στην τρέλα μου,αθώος εν τη παρανομία μου,κατάλευκος μες στα καλά μου αισθήματα και γνήσια συναισθήματα,το άγιο σώμα του γάτου μου, προσκύνησα...έδωσα όρκο ευτελή, να μην τον δω ποτέ να σταυρώνεται,να μην του τύχει ποτέ η δεξίωση του Σταυρούκαι οι λογιών λογιών Αναστάσεις.Αν είναι να πεθάνει – απλώς ας πεθάνει». (απ’ την συλλογή «Χόρχε»)
Αυτές οι έννοιες που παρελαύνουν στα ποιητικά παραδείγματα, και πληθώρα ακόμα σε όλα τα ποιήματα των συλλογών του Παστάκα, θαυμάζουμε το πως είναι δοσμένες με αμυδρά ειρωνία κι απόλυτη εικαστικότητα! Και πως στον αντίποδα αυτών των κατασκευασμένων εννοιών δρα στοργικά, ευεργετικά, ένας θεσπέσιος συναισθηματικός μικρόκοσμος, εγκλωβισμένος αλλά υπαρκτός.
Ο Σωτήρης Παστάκας, είναι η ουσιαστικά πολυσύνθετη προσωπικότητα... Βλέπουμε ψήγματα κυρίως φιλοσοφικού μηδενισμού και στωικής απομυθοποίησης και ταυτόχρονα αντιλαμβανόμεθα μια φορτισμένη δόση υπόγειας λατρείας για το στοιχείο της ζωής και ό,τι στον κόσμο συντελείται.Κι ενώ θα περίμενε κανείς πως θα έχει να κάνει με μια τρισχιδή ποιητική λογική, συμβαίνει το εντυπωσιακό: Ο Παστάκας συνενώνει όλες αυτές τις προαναφερθείσες βασικές συναισθηματοδιανοητικές θέσεις, αντιθέσεις, αντιπαραθέσεις, φάσεις κι αντιφάσεις. Το ένα εξ αυτών των στοιχείων, όχι απλώς συναντάται με το άλλο, αλλά συνενούται. Γίνεται ένας κορμός υπερκινητικός και διόλου στατικός, που δρα συνειδητά κι υποσυνείδητα και διαμορφώνει ερευνητική τάση και ευρεία αντίληψη στον αναγνώστη. Δηλαδή ο Παστάκας με τον ποιητικό λόγο του, καθώς σε μία αρμονικών σχεδίων και χρωμάτων εικόνα συνενώνει τον φιλοσοφικό μηδενισμό, την στωική απομυθοποίηση και την υπόγεια λατρευτική τάση για ζωή (με όλην την διάσταση της ανάγκης αφ’ενός και αφ’ ετέρου την διάσταση τού «υπάρχω έτσι κι αλλιώς»), καθώς λοιπόν συνενώνει τις τρεις αυτές διανοητικές υπερδυνάμεις, τους καταργεί αυτόματα το στοιχείο της αλληλοσύγκρουσης και συνεπώς της υποδιαιρετικής αδυναμίας τους. (Φανταστείτε να δρούσαν μία – μία αυτές οι δυνάμεις ξεχωριστά...∙ αν και φαντάζουν πανίσχυρες, μοιραία θα συγκρούονταν, θα υποδιαιρούνταν και θα αποδυναμώνονταν, έτσι που κυριολεκτικά θα κατέλυε ολοκληρωτικά ο όποιος είχε εμπλακεί στην δίνη αυτού του διανοητικού – ιδεολογικού- συναισθηματικού τρίπτυχου). Ο Παστάκας λοιπόν, επιλέγει την συνένωση αυτών των τριών, δημιουργεί έναν υπερκινητικό ποιητικό κορμό όπου και ο φιλοσοφικός μηδενισμός και η στωική απομυθοποίηση και η λατρεία για ζωή, συλλειτουργούν προς την κατεύθυνση της έρευνας του «υλικού υπάρχω» που εμπεριέχει και όλα τα επίπλαστα δευτερογενή στοιχεία του πνευματικού, του φανταστικού, του συναισθηματικού και εν γένει των ιδεών και εννοιών.Ο Σωτήρης Παστάκας, επιτυγχάνει αφ’ενός το «υπόγειο άνοιγμα» της αναγνωστικής μας αντίληψης με τρόπο διαβρωτικό κι όχι εκρηκτικό κι αφ’ετέρου, ποιητικά εξασφαλίζει λόγο πολυπλευρικό και διαφορετικό με εικαστικές, ηχητικές, φιλοσοφικές διακλαδώσεις σε χρόνο άπειρο.Ο Σωτήρης Παστάκας στην διακλαδωτική ποιητική του κατάθεση, μεταχειρίζεται το ιδιαίτερό του ψυχόχρωμα ως εύκαμπτο υλικό που πάνω του αποτυπώνονται τα κοσμικά νοήματα.Τα κοσμικά νοήματα οικοδομούνται από συμπεριφορές, άλλοτε τραχειές κι άλλοτε τρυφηλές που συνθέτουν ένα νοηματικό τοπίο άλλοτε φιλοσοφίας, άλλοτε σαρκασμού, άλλοτε απογοήτευσης, άλλοτε πόθου κτλ κυρίως όμως συνθέτουν μια έρπουσα ομιλία του ανθρώπου με την όποια ιδιαιτερότητα του - μια δηλαδή ασχημάτιστη χρονική στιγμή που ιδιωτεύει στο «εγώ» του το «εγώ» του.Το στοιχείο αυτό για να το αναδείξει ένας ποιητής, είναι σχεδόν ακατόρθωτο, γιατί ο άνθρωπος, παρά την ανάγκη του να μιλήσει, δεν προτίθεται και να αποκαλύψει κι έτσι σχεδόν κωδικοποιεί τον ψυχικό του λόγο, τον περιχαρακώνει με σωρεία υπονοούμενων κι αλληγορικών στοιχείων και συχνά τον κάνει απόρθητο στην “αναγνωστική” εισβολή. Παρατηρούμε το φαινόμενο πως κι οι εκτός τέχνης άνθρωποι κακοποιούν τον εσώτερό τους κόσμο όταν προσπαθούν να τον συστήσουν μεγαλόφωνα – αυτό συμβαίνει γιατί κι οι ίδιοι έχουν πια ξεφύγει απ’ το χρονικό εκείνο διάστημα που σύλλεξαν εκείνο το όποιο κομμάτι της καταγεγραμμένης μνήμης κι αδυνατούν να επιστρέψουν και να ξαναενσωματωθούν με τα συναισθηματικά, ιδεολογικά ή άλλα, στοιχεία του, ώστε και να τα αποδώσουν στο γενεσιουργό νοηματικό τους μέγεθος και όριο. Ο Σωτήρης Παστάκας επιτυγχάνει στην απόδοση των νοηματικών χρωμάτων και σχημάτων γιατί δεν ζωγραφίζει ποιητικά απλώς την όποια κατάσταση, αλλά, επιστρέφει στον «ποιητικό χρόνο» της, ενσωματώνεται με τα στοιχεία της και την αποδίδει ως μία πράξη που γίνεται «τώρα» κι όχι «χθες».
Ο Σωτήρης Παστάκας αρνείται στον εικαστικά ποιητικό λόγο του, κάθετί επιτηδευμένο ως όριο και προδιαγραμμένο ως εντολή. Αυτοσκηνοθετείται σε μια σκηνική πολυχρωμική και λεπτοσκιαγραφική επιφάνεια, ζοφερής ψυχικής αυλαίας, όπου κάθετί το οποίο εκεί εικαστικά ερμηνεύεται, φωτίζεται αποκλειστικά και αναδεικνύεται ως κυρίαρχος ρόλος. Έτσι, στην εικαστικοηχητική ικανότητα του Σωτήρη Παστάκα, η κάθε ξυλοχρωμική γραμμή, η κάθε πινελιά, το κάθε μολυβόγραμμα του κοσμικού γίγνεσθαι, μας αποκαλύπτει την δική του εκφραστική ισχύ και σημασία.Ο χαρισματικός αυτός ψυχο-εικαστικός ποιητής, δείχνει να έχει αντιληφθεί πως εικαστική ερμηνεία υπαρξιακής συμπεριφοράς-ψυχικού ρόλου, σημαίνει αποκάλυψη μηνυμάτων του εκάστοτε ρόλου, κι όχι απομίμηση ρόλου.Ο Σωτήρης Παστάκας λοιπόν, πρώτιστα αντιλαμβάνεται την «λειτουργική» σημασία της εικόνας, κατανοεί τον ρόλο της, ύστερα μεταφέρει τον ηχοχρωματικό εσωτερισμό της εικόνας – ρόλου στην εικαστική επιφάνεια της γραφής του κι εν συνεχεία αυτή η ιεροτελεστιακή συμπεριφορά του ρυθμίζει και τις εκφραστικές συσπάσεις των μορφών που αποδίδει και την χειρονομιακή τους κίνηση. Γι’ αυτό η ποιητική του ερμηνεία δεν πάσχει από κραυγαλεότητες, πλουραλιστικά βάρη, φορμαλιστικούς εντυπωσιασμούς, υπερκινητικούς αυτισμούς, κι ούτε ασφαλώς πάσχει από ψευτοδιανοούμενες βαρύθυμες κι ατσαλάκωτες πόζες και μονότονα ψυχρές κι αργές εκλεπτυσμένες χρωστικές επιστρώσεις. Δεν είναι διακοσμητής λέξεων κι υποκριτής πρέσβης ήθους - είναι εισηγητής νέου καθαρού -συνειδησιακά βιωμένου- λόγου. Ο εκάστοτε ποιητικός συνδυασμός του, στηρίζεται σε -ενδόμυχα βιωμένη- συναισθηματική διασταλτικότητα, εικαστική αντίληψη και επίγνωση της υλικής και διανοητικής σύστασης του κόσμου.Είναι σημαντικό να διευκρινισθεί πως για να καταφέρει κανείς να αναδείξει εικαστικά τον εσωτερισμό ενός ρόλου, δεν το επιτυγχάνει με το να ταυτιστεί με τον ρόλο, αλλά με το να κατανοήσει, να αντιληφθεί τις συνθήκες του όποιου χωροχρόνου κινήθηκε αυτός ο ρόλος. Ο Σωτήρης Παστάκας όταν ποιεί εικόνα πχ. έναν άνθρωπο μπροστά στον θάνατο, ή στην πείνα, ή στον έρωτα, δεν ερμηνεύει το κοινωνικοπαράδοτα άθλαστο κλισέ «πονάω και ουρλιάζω», αλλά ερμηνεύει – εικάζοντας- την γνώση του θανάτου, ή της πείνας ή του έρωτα κτλ κτλ. βρίσκει δηλαδή τον χώρο και τον χρόνο της ίδιας αυτής καθ’ αυτής της γνώσης των συνθηκών.Ο Σωτήρης Παστάκας, κατάφερε να εικονοποιήσει την γνώση των συνθηκών, ακριβώς γιατί πρώτιστα κατέκτησε την γνώση των συνθηκών. Δηλαδή, είδε την ανθρώπινη ζωή κι ό,τι σε αυτήν συντελείται σαν επιμεριστικό υλικό που το ερεύνησε, το εξέτασε, το μυθοποίησε και το απομυθοποίησε, κρατώντας ως απόσταγμα όλης αυτής της εγκεφαλικής διαδικασίας την ουσία του «τίποτα» που μεταβλητή απ’ τις ψευδαισθήσεις γίνεται «κάτι».
Η αυλοφόρος ποιητική γραφή του Σωτήρη Παστάκα δίνει διεξόδους στα νοήματα που συσσωρεύονται στην ψυχική μας κατακόμβη και θρομβώνουν στην μνήμη μας κατά την δυσκινητική τους διαδικασία. Διαλύει τους θρόμβους και διευκολύνει την οξυγόνωση στο διανοητικό αίμα.
Ο Σωτήρης Παστάκας καθώς εικάζει – εικάζεται, καθώς “ζωγραφίζει” τον έξω απ’ αυτόν κόσμο, ταυτόχρονα αποδίδει το δικό του υπαρξιακό τοπίο με τα όποια σχήματα και χρώματα αυτό συντελέστηκε μέσα σε μια υποσυνείδητα αιμάσσουσα πορεία και έμεινε άκαφτο από μια πυρίμαχο, καλά κρυμμένη ευαισθησία. Ζωγραφίζοντας, με την αθωότητα που έχει ο ανειδίκευτος ψυχικός χρωστήρας του, μεταβάλλεται κι ο ίδιος σε ζωογόνο πολυχρωμικό στοιχείο για κάποιους από εμάς, που η ζωή μας, έμοιαζε με θλιβερή άχρωμη βιβλιοταξία.
Κατερίνα Ν. Θεοφίλη
-συγγραφέας
-ιδρύτρια του περιοδικού "Αλεξίσφαιρο"
-μέλος της Διεθνούς Ενώσεως Κριτικών Λογοτεχνίας
ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗ - ΣΩΤΗΡΗΣ ΠΑΣΤΑΚΑΣ
Οι αδελφικοί φίλοι Κατερίνα Ν. Θεοφίλη - Σωτήρης Παστάκας 2009
ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗ - ΣΩΤΗΡΗΣ ΠΑΣΤΑΚΑΣ
Οι αδελφικοί φίλοι Κατερίνα Ν. Θεοφίλη - Σωτήρης Παστάκας 2009
Κατερίνα Ν. Θεοφίλη, Σωτήρης Παστάκας
Κατερίνα Ν. Θεοφίλη, Σωτήρης Παστάκας
Κατερίνα Ν. Θεοφίλη, Σωτήρης Παστάκας
